Hotline: 0915.913.255; Zalo: 0903 428.599
Hotline: 0915.913.255; Zalo: 0903 428.599

Vị thuốc vần V

Vạn Tuế

09:05 19/05/2017

Vạn Tuế có tên khác: thiết, tỵ hỏa tiêu.

Họ: Thiên tuế (Cycadaceae).

Mô Tả

Cây cao 2 - 3m. Thân hình trụ, phủ đầy gốc cuống lá đã rụng, không phân nhánh. Lá mọc rất sát nhau thành vòng ở ngọn thân, dài đến lm hay hơn, hình lông chim, lá chét rất nhiều gần mọc đối, hình kim nhẩn, dài 15 - 18cm, rộng 6mm, nhỏ dần về phía gốc và gần ngọn, đầu rất nhọn, sắc, nhũng lá ở gốc đôi khi giảm thành gai. Cây khác gốc, đực và cái riêng; nón đực hẹp, dài 28cm, rộng 4cm, nhị thưa mang bao phấn dọc theo mép; nón cái gồm những lá noãn dài khoảng 20 cm, có lóng màu trắng hơi vàng, có phần không sinh sản thành bản rộng chia nhiều dải hẹp, nhọn và cong, noãn có lông. Hạt dạng quả hạch, hình trái xoan dẹt, lúc đầu có lông, sau nhẵn, màu da cam.

Phân bố, sinh thái

Chi Cycas L. được coi là nhóm thực vật có hạt cổ nhất còn tồn tại đến ngày nay. Theo K. D. Hill và Stevenson, 1999, chi này hiện có 86 loài, phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới ở khắp các châu lục. Ở Việt Nam, theo Nguyễn Tiến Hiệp, K. D. Hill và Phan Kế Lộc, 2000, hiện nay có 22 loài được định tên. Những kết quả nghiên cứu mới này đã khẳng định Việt Nam là một trong những nước có nhiều loài tuế mọc tập trung (Australia: 24 loài; Trung Quốc: 18 loài). Vạn tuế được trồng lâu đời ở Nhật Bản, Trung Quốc và Đông Ân Độ. Ở Việt Nam, vạn tuế cũng được coi là cây trồng cổ trong các đình chùa và những gia đình phong lưu thời phong kiến trước đây. Vài năm gần đây, bằng cách gieo trồng tiên tiến, người ta đã tạo ra nhiều cây con, và từ đó vạn tuế đã trở thành cây cảnh được trồng phổ biến hơn trong nhân dân.

Vạn tuế là cây đặc biệt ưa sáng, có thể chịu được khô hạn, nắng nóng về mùa hè. Lá non thường mọc ra khá tập trung vào khoảng giữa mùa xuân; số lượng lá thường tăng dần theo tuổi cây và điều kiện chăm sóc. Vạn tuế có cây ra nón đực, nón cái riêng; thụ phấn chủ yếu nhờ côn trùng. Quả (thực chất là hạt) khá to, khi chín màu vàng; đem gieo sau 3-5 tháng mới nảy mầm. Cây được gieo trồng từ hạt sinh trưởng rất chậm. Tuy vậy, vạn tuế vẫn là loại cây cảnh phổ biến và có giá trị kinh tế cao.

Bộ phận dùng

Hạt, lá, hoa và rễ.

Tác dụng dược lý

1. Tác dụng trên ung thư: Cycasin có tác dụng chống ung thư và gây ung thư. Khi uống, cycasin bị thủy phân thành genin có tác dụng gây ung thư. Nhưng trên mô hình gây u báng Ehrlich cho chuột nhắt trắng, nếu tiêm cycasin dưới da lại có tác dụng ức chế sự phát triển của u báng.

2. Độc tính của cycasin: Đã xác định liều chết trung bình LDi0 của cycasin bằng đường uống. Thử trên chuột nhắt trắng, LD50là 1670 mg/kg, trên chuột lang là 1000 mg/kg. Điều đó chứng tỏ cycasin có độc tính khá mạnh.

3. Tác dụng kháng thực khuẩn: Trong một nghiên cứu sàng lọc tác dụng kháng thực khuẩn của các cây thuổc ở Hy Lạp, 323 cao nưóc của 215 loài cây đã được nghiên cứu tác dụng kháng thực khuẩn của 6 loài vừus tieu vi khuẩn là T2, T4, T7, FX 174, MS2 và FPs 7. Kết quả là 68 loại cao có tác dụng ít nhất trên 1 loại virus. Cao nước chiết từ lá vạn tuế có tác dụng trên T2 và T4. Nhưng nếu trong thử nghiệm, cho thêm một protein vào (như canh thang của dậu nành hoặc huyết tương người) thì tác dụng kháng thực khuẩn mất đi có thể là do protein thêm vào làm mất hoạt tính các hoạt chất có tác dụng.

Tính vị, công năng

Vạn tuế có vị ngọt, nhạt, tính bình. Lá có vị ngọt hơi chua, tính ôn, có tiểu độc, vào kinh can, vị, có tác dụng thu liễm, chỉ huyết, chỉ thống, giải độc. Hoa có tác dụng lý khí, chỉ thống, ích thận, cố tinh. Hạt có vị đắng chát, tính bình, có độc, có tác dụng bình can, cố tinh, giáng huyết áp, chỉ khái, trừ đàm. Rẽ có tác dụng khu phong, hoạt lạc, bổ thận.

Công dụng

Lá vạn tuế được dùng trong các trường hợp có xuất huyết như chảy máu cam, loét dạ dày tá tràng, kiết lv ra máu, mất kinh, đau dây thần kinh và chữa ho. Gần đây, lá còn có tác dụng chữa cao huyết áp, ung thư gan và các loại ung bướu. Ngày 20 - 40g, chặt nhỏ, phơi khô sắc uống, hoặc dốt tổn tính, tán bột, uống. Dùng ngoài, lấy lá sao tồn tính, tán thành bột mịn, rắc' vào vết thương chém chặt, hoặc trộn với dầu vừng, bôi lên mụn nhọt, sưng tấy. Hoa dược dùng chữa đau thượng vị, di tinh, bạch đới, đau kinh, với liều 3 - 6g/ngày, sắc uống. Hạt chữa cao huyết áp, ho đờm, hoạt tinh, khí hư, ngày 9 - 12g sắc uống hoặc 4 - 8g nghiền thành bột uống. Rễ chữa lao phổi, đau răng, đau thất lưng, thấp khớp, thống phong. Ngày 10 - 15g, sắc uống. Ruột cây vạn tuế thái miếng, phơi khô, bán ở phố Lãn Ồng - Hà Nội với tên là nam phục linh, được dùng thay vị phục linh.

Cần chú ý nghiên cứu.

Chú ý: Hạt, vỏ và ngọn thân cây vạn tuế có độc, khí dùng phải thận trọng.

DANH MỤC CÁC VỊ THUỐC