Cá Trắm

Còn gọi là thanh ngư.

Tên khoa học Mylopharyngodon piceus Richardson (cá trắm đen), Ctenopharyngodon idellus Cuvier et Valenciennes (cá trắm cỏ).

Thuộc bộ Cá chép Cyprinoidei.

A. Mô tả con vật

Có hai loại cá trắm: Cá trắm đen (Mylopharyngodon piceus) thuộc loại cá nuôi cỡ lớn ở nước ta. Con lớn nặng nhất có thể tới 40-50kg. Cá lớn rất nhanh, sau hai năm có thể nặng tới 3kg.

Cá trắm đen thuộc loại cá ăn tạp: Ản giun, ấu trùng, cõn trùng, đặc biệt thích ăn các loại nhuyễn thể 1ớn  như trai, ốc, hến. Cá trắni đen sống ờ táng đáy, bộ rang phật triển mạnh nên có thô’ nghiền vỡ vỏ của nhuyễn thổ cữ lớn. Cá trắm đen có cách ăn khá dặc biệt: sau khi nghiền vỡ vủ huyễn thể, nó phun thức ăn ra ngoài và chỉ đớp lây phấn thịt. Do dặc tính thố, cho nên khi  nuôi cá chép cùng với cá trắm đen, lâu ngày cá chép biết tính cá trắm, mỗi khi cá trắm phun thức ăn ra, cá chép vội den tranh hốt thịt. Cá chép và cá trám đều sống ở đáy, nhưng vì đông hơn  nên cá chép tranh hết thức ăn có vỏ  mềm dễ kiếm ở dáy ao. Nguồn trai, ốc, hên trong ao lại rất hạn chế, do hàng năm ao được tát cạn, tẩy dọn sạch, trắm đen ít  thức ăn, chậm lớn (Hình 753).

Tốt nhất nên nuôi trám đen cùng với cá trắm cỏ hay cá trắm trắng (Clenophary/Igodon idclỉus) cũng  là loài cá nuôi cỡ lớn, có con nặng tói 35kg. Sau hai năm cá nặng khoảng 3kg. Cá trắm cỏ  cũng  lớn nhanh như cá trắm đen. Thức ăn của cá trắm cỏ là các loại rong  nước, cỏ.

Loai cá trắm cỏ này được  nhập từ  Trung Quốc vào nước ta năm 1958. Vì thức ăn chủ yếu của nó là thực vật nên có thể nuôi  ghép với các loai khác để  tận dụng nguồn  thức ăn này ở  hồ ao (Hình 754).

Cá trắm và tác dụng chữa bệnh của nó

B.Phân bố,thu hoạch  và chế  biến

Cả hai loại cá nắm này được nhân dân nuôi ở hồ  ao, ngòi, sông, chủ yếu để lấy thịt. Thường trước đây người ta chỉ  hay dùng mật cá trắm đen,nhưng nay dùng cả hai loại mật.

Khi mổ cá lấy túi mật dùng tươi hay phơi hoặc sấy khô,có khi lấy nước mật tẩm vào giấy bản phơi hay sấy khô dùng dần.

C.Thành phần hóa học

Trong mắt cá trắm đen và trắng đều có những sterol tương tự như những sterol trong một số mật cá khác như cá chép, cá mè. Những chất khác và hoạt châ't chua rõ.

D. Công dụng và liều dùng

Mậtt cá  trắm là một vị  thuốc được dùng từ  lâu đời  trong nhân dân ta và nhân dân Trung Quốc.

Trong “Nam dược thần hiệu”  của Tuệ Tĩnh có ghi mật cá trắm trị tắc họng,mắt mờ,đồng thời có giới thiệu mấy đơn thuốc trong đó có sử dụng mật cá trắm như sau:

Chữa mắt đỏ kéo màng:Lấy nước mật cá trắm thường nhỏ vào mắt.

Chữa họng mọc mụn,sưng tê (nhũ nga,hầu tê):Mật cá trắm một cái phơi khô,mỗi khi dùng chút ít,hòa vào mật ông mà ngậm là thông.

Chữa cửa mình sưng cứng như đá,đau đớn quá, không chịu nổi:Mật  cá  trắm 7 cái hoặc mật cá  diếc cũng được. Dùng lụa tơ tằm (8-12g) đốt ra tro, nghiền nhỏ hòa nước với mật cá, lấy lông vịt phê't thuốc vào, độ nửa giờ là mềm lạii.

Chữa trẻ con đờm dãi ủng trệ: Mật cá trắm 1 cái, khô phàn nửa phần, đại hoàng môt ít. Sắc lá xương sông cho đặc, lấy nước mài với ba vị trên mà cho uống, lại lây lông gà ngoáy vào cổ họng.

Trong bài thuốc không nói rõ liều lượmg cho nên dùng phari cẩn thận để tránh ngộ độc rat tai hại. Qua các tài liệu cổ chúng ta thấy hầu hết mật cá trắm được dùng ngoài, rất it dùng trong, dùng trong với liều lượg không rõ rệt. Trong nhân dân ta cứ truyền miệng nhau vê tác dụng của mật cá trắm, nên nhiêu người sử dụng không đúng liều, đúng bệnh đã xảy ra nhiêu vụ ngộ độc rất thươg tâm. Chỉ riêng 4 tháng cuô'i năm 1973, đầu 1974 mà bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội) đã phải xử lý tới 11 vụ ngộ độc do uô'ng mật cá trắm, trong đó có 1 người khôngcứu được nên đã chết. Những người bị ngộ độc đưa đến bệnh viện từ 18-20 tuổi, có cụ già trên 60 tuổi. Có người uống mật cá trắm đen, có người uống mật cá trắm trắng, có người uô'ng mật tươi, cô người hòa với rượu uống. Người bị ngộ độc có người nuô't cả mật của một con cá nặng 3,7kg, có người nuốt của một con cá nặng 8kg. Thường 1 đến 2 giờ sau khi uống, những triệu chứng ngộ độc đã xuâ't hiện: Đau bụng dữ dội và ỉa lỏng, có người nôn râ't nhiều và đau bụng dữ dội, ỉa lỏng nặng phải đi câ'p cứu ngay.

Nếu không chữa kịp thời, đến ngày thứ 2, thứ 3 sẽ thấy các triệu chứng đái ít, phù, khó thở do suy thận cấp. Có người rất nặng: 9-10 hôm không đi tiểu được vì không có nước tiểu. Có trường hợp phù nề to, tiểu tiện ít, khó thở, khạc ra máu, hôn mê mà chê't (Trần Văn Châ't- Nhân dân 4/12/1973 và Sức  khỏe 2/1975).

Vậy ghi lại đây để những người muốn sử dụng mật cá trắm phải hết sức cẩn thận.